रैगिंगः एकः अतिराक्तता विषयः अस्ति जिसमे शिक्षार्थीः अन्यशिक्षार्थिनः अपमानयन्ति। एतस्य फलम् अत्यन्तं अधिकारबद्धता, अवमाननं, व्याधि, चिन्ता, भयं, असहमतिः, और समाजस्य अविश्वासात्मकता भवति। रैगिंगः शिक्षायाः अध्ययनान्तर्गतं अपमानः न केवलं अधिकारबद्धतायाः अपि बहुधा भयं विद्यते। यद्यपि प्राचीनकाले रैगिंगः भारतीये शैक्षिके विद्यालये अद्यावधि दृश्यते, तथापि इतिहासे विवदः परं रहति किन्तु अत्र स्थानिके संस्थाने, विशेषतः शिक्षार्थिनां जीवनान्तर्गतं अपमानं साधारणतया सम्पद्यते। युवानां परस्परस्य अपमानं न केवलं वाचिकं अपि आत्मीयभावे भवति, बलवद्भिः रूपाणि अत्यन्तं असह्यानि साधयन्ति। शिक्षायां अध्ययनं युवनां जीवने अत्यन्तं महत्त्वं वहति। यदि रैगिंगाद्यः अनौचित्यः यात्रा शिक्षायां अपनीयते, तर्हि तेन समाजः अधमः भवति, ज्ञानेन अवनतिर्भवति, तेजः समापद्यते, चिन्ता अनावश्यकं विकसति, और युवानां सहानुभूतिः क्षीणा भवति। अतः, रैगिंगं अत्यन्तं अनुचितं, अन्यायी, असम्मतं, आत्मीयभावं निराकर्तव्यं। शिक्षायां सामाजिकानां…

आरक्षणप्रणाली एकः प्रबंधनम् अस्ति यस्य द्वारा नागरिकाः निर्दिष्टान् स्थानान्, समयान्, उत्तरांगानि किं वा प्राप्नुवन्ति। इयं प्रणाली समाजस्य विभिन्न वर्गान् समानतायाः प्राप्य कृता स्यात्, परन्तु अत्र विविधस्य विवादस्य च कारणं अस्ति। एकेषां तत्र अभियोगाः सन्ति कि आरक्षणप्रणाली समाजस्य न्यायात् प्रतिपदयिष्यति, अन्येषां तु तत्र अभियोगाः सन्ति कि इयं आरक्षणप्रणाली अन्यांश्च प्रतिपदयिष्यति। भारतीय समाजे आरक्षणप्रणाली प्राचीनकाले आरम्भा कृता अस्ति। एषां प्राचीनकालीनां आरक्षणप्रणालीनां उदाहरणानि वेदाः, वृत्तान्तानि, काव्यानि, इतिहासानि च सन्ति। आधुनिककाले भारतस्य संविधानभारतीय संविधानेषु आरक्षणप्रणालीमनुष्ठानं दत्तं गणनायाः प्रतिनिध्यत्वं च कृतम् अस्ति। आरक्षणप्रणाली प्रयुक्तव्या अपेक्षिता अन्येषाम् प्रतिभावानां विकासः, सामाजिकानां असमानतायाः समाप्तिः, तथा विभिन्नानां वर्गानां समानतायाः समाप्तिः, राष्ट्रियविकासः इत्यादयः उद्देश्याः प्रतिपादयितव्याः आसन्। परन्तु प्रायः आरक्षणप्रणाल्यां याः प्रणाल्याः अस्मिन् काले प्रयुक्तव्या अयमेव सन्ति कि जातिवादः, पारंपरिकता, राजनीतिर्णयः,…

कृषिः विश्वस्य जीवनस्य मूलं अस्ति। अयं विकासस्य आधारः अस्ति, समृद्धिस्य उत्सर्गः अस्ति, एवं अन्नस्य प्राप्यस्य अवश्यकस्य आवश्यकतायाः अस्ति। कृषिः न केवलं अन्नं उत्पादयति, अपितु उपजीवितानि अनेकानि कार्याणि सम्पादयति। अस्मिन् समये विज्ञानं तानि अनेकानि उपकरणानि अपि सम्प्रेषयति, यानि कृषिकार्यस्य सुगमताम् अपेक्षिताम् अनेकानि कार्याणि सम्पादयन्ति। भूमिः कृषेरनुप्रेषिता अस्ति। यदि भूमिः सुखदा अस्ति, तर्हि कृषिः उत्कृष्टा अस्ति। भूमिः स्वाभाविकं शक्तिम् अधिकम् आपादयति, यः प्राकृतिकं आवश्यकं तत्त्वं कृषिकार्ये समये समये समाहरति। अश्वक्षेत्राणि, दान्तशालाः, औद्योगिकपशुधनं च कृषिकार्यस्य आवश्यका उपकरणानि अस्माभिः प्राप्तानि सन्ति। अत्र सञ्चारः एव एकः महत्तमः कारणं अस्ति। उत्पादकस्य अन्यतमस्य सम्प्रदायान्तरस्य सौभाग्यम् एव सञ्चारेण निर्णीयते। कृषिर्व्यापारः स्वयमेव एकः धनस्य स्रोतः अस्ति। यः सर्वेषाम् अन्नानां उत्पादको अस्ति, सोऽयम् अत्यन्तं महत्त्वं वहति। यद्यपि कृषिर्व्यापारः अत्यन्तं संगठितः…

भारतस्य संघटितः संस्कृताधीनो एकं राष्ट्रं, समग्रं जनसङ्ख्यायाः प्रतिनिधित्वेन राज्यानामपि प्रतिपद्यते। यथा एकं राष्ट्रं, तथा एकं चुनावः – इत्यस्मिन् निबंधे आमुकादर्शनं प्रदर्शितमस्ति। समयश्च चुनावेषु अत्यन्तं महत्त्वपूर्णः भवति। अनेकाः चुनावाः विभिन्नकालेषु भवन्ति, तेषामेकेषामपि चुनावानां फलं, राष्ट्रस्य अनियततां प्राप्नोति। तस्मात् समयेन यद्यपि अनेकाः चुनावाः भवन्ति, तथापि एकं राष्ट्रं एकं चुनावः इत्यस्य प्रस्तावस्य परमं महत्त्वमस्ति। एकं राष्ट्रं एकं चुनावः अनेकानां प्रक्रियाणां एकीकरणं करोति। एवं लोकतन्त्रस्य प्राचीनतमः सिद्धान्तः – प्रतिनिधिसंख्यायाः विश्वस्य लोकस्य उपदेशः, एकेन चुनावेन समाजस्य समृद्धिः, सर्वेषां जनानामादरः, लोकस्य एकता इत्येव एतस्य प्रस्तावस्य परमार्थं महत्त्वमस्ति। चुनावाः समयक्षेत्रदेशेषु समानतां स्थापयन्ति। एकस्मिन् समये समस्तजनानां आवश्यकताः, प्रत्याशा, आकाङ्क्षाः प्रकटीकृताः भवन्ति। अतः लोकस्य एकीभावः, समानता एव एकं राष्ट्रं एकं चुनावः इत्यस्य आवश्यकताया उद्देश्यं भवति। निष्कर्षः:एकं राष्ट्रं एकं चुनावः…

प्राचीनकाले भारतस्य गवर्नर् नाम्ना अन्यः पदवीधरः दण्डाधिकृतः आसीत्। तस्य कार्यं प्रान्ताधिकारी राजानं प्रतिपादितुं आसीत्। तदनुसारं गवर्नरस्य कार्यं राजानं समर्थयितुं च आसीत्। गवर्नरः राजनीतिज्ञः आसीत् यः राष्ट्रं प्रशासयितुं योग्यः आसीत्। गवर्नरस्य प्रादेशिकमित्रं राज्यपालः अथवा प्रान्तपालः अथवा प्रांतिपालः नाम्ना प्रसिद्धः आसीत्। तस्य कार्यं प्रान्तस्य प्रशासनं सन्तुष्टिं च साधयितुं आसीत्। गवर्नरस्य प्रधानाचार्यः आसीत् योग्यः। सर्वप्रांतीनां प्रतिनिधित्वं च तस्यासीत्। गवर्नरस्य कार्यं विशेषतः विभिन्नप्रांतेषु सामाजिकविकासं प्रोत्साहयितुं, न्यायनिर्णायं समाधातुं, शास्त्रानुसारं निर्णेतुं च आसीत्। तस्य कार्यं प्रांत्यां निर्देशं ददाति, विभागान्तर्गतं संस्थानानां प्रशासनं सामान्येन साधयति। गवर्नरस्य कार्यं संघशासनस्य प्रतिनिधित्वं च समानं निर्वाहति। विभिन्नप्रांतेषु सरकारी प्रक्रियानि तथा नीतियोजनानि समाधायितुं योग्यानि। संस्कृते गवर्नरः अतीव प्रधानं स्थानं प्राप्तवान् आहृतिः आसीत् यत्र अधिकारवान् राष्ट्राधिकृतो निर्वहति तदा समाजे सुधाराय योग्यः।

सुयान्त्रयानेन यात्रा क्रियते तत्र यात्रा बहुला लोकस्य आवश्यकतायाः प्रमाणम् अस्ति। यात्रायाः प्रस्थानं आरम्भते सुयान्त्रपारिश्रमिकायाः अन्वेषणेन। यात्रा प्रारम्भिकं स्थलं प्राप्नोति। सुयान्त्रपारिश्रमिकायाः नियमितं स्थानं स्थापितम् अस्ति। यत्र यात्रा प्रारम्भते, तत्र सुयान्त्रपारिश्रमिकायाः यात्रुवतः अभ्यासः समाप्तः भवति। सुयान्त्रपारिश्रमिकायाः यात्रा आरम्भते, तत्र यात्रुवतः स्थलानि प्राप्यन्ते। सुयान्त्रयानं यात्रुः विभिन्नानि संस्कृतानि दृश्यानि अदृश्यानि च अवलोकयति। अवलोकने तत्र प्राणानां सञ्चयः वर्धते। सुयान्त्रयानं यात्रुः अत्र आत्मनः प्रत्येकं योजनाम् अध्ययन्ते। यात्रा अन्तः प्रेरिताः योजनाः संपन्नाः भवन्ति। सुयान्त्रपारिश्रमिकायाः यात्रा आत्मनः संस्कृतस्य विस्तारं प्राप्यते। सुयान्त्रयानस्य यात्रायाः सुखं अपि प्राप्नोति। सुयान्त्रयानस्य यात्रायाः सञ्चारः विशेषः स्फुटः भवति। तस्यां यात्रायाम् अद्भुतः अनुभवः अस्ति। सुयान्त्रपारिश्रमिकायाः यात्रा समाप्ते, तत्र यात्रुवतः स्थानानि अनुभवानि च प्राप्यन्ते। यात्रुवतः सुयान्त्रयानं समाप्तं भवति। अथ अन्य यात्रायाः योजना क्रियते। सुयान्त्रयानस्य यात्रा अधिकं लोकेषु…

हिमालयः विश्वस्य महान् पर्वतः अस्ति। एषः पर्वतः भारतस्य उत्तरभागे स्थितः। स अत्यन्तं उच्चः एव एतत् पर्वतमाला। इति नामान्तरं यस्य संस्कृते हिमालयः। हिमालयः एव संसारे प्रसिद्धः अस्ति। अस्य प्रसिद्धाः शिखराणि सन्ति यथा एव कैलासः, एवं मानसरोवरम्, गौरीशङ्करशिखरः, नंदादेवी शिखरः इत्यादिः। एतेषां शिखराणाम् अत्यन्तं उच्चत्वं अस्ति। तस्य सुन्दरतमं दृश्यं अस्ति भारतीया धर्मपर्यटकाः अत्र यात्राम् कर्तुम् आगच्छन्ति। अतः हिमालयः एव भारतीयस्य पर्यटनक्षेत्रं आसीत्। तस्य गिरिः प्राचीनकाले अत्यन्तं आदरपूर्वकः प्राप्तः आसीत्। भारतीयानां धर्मानुसारं अत्र पर्वते तपस्सु आसन्ति आचरन्ति च। भारतस्य नद्यः एतस्य पर्वतस्य पादेषु निर्गता अस्ति। उत्तरात् यमुना नदी, अद्रिगंगा नदी, सरयू नदी च उपनद्यः आसन्ति। दक्षिणात् गङ्गा नदी इत्यादयः नद्यः प्रवहन्ति। हिमालये पर्वते सुन्दराणि वनानि च असन्ति। एतानि वनानि वन्यजनाः पशुपक्षिणश्च वसन्ति। एषः…

विद्यालये स्थापिते अनेकेषु कार्येषु प्रयोजनं लक्ष्यं च समाजस्य सुस्थिरीकरणं च भवति। तत्र विद्यालयस्य प्रधानं स्थानं अध्यापक-विद्यार्थिभ्यां विद्यालयः अस्ति। विद्यालये शिक्षायाः योग्यताम् अर्जुनेन संगच्छति। अध्यापकः प्राचीनैः शास्त्रैः प्रदानं करोति तद्वद् आधुनिकैः प्रयोगैः च विद्यार्थिनः प्रशिक्षणं प्राप्नोति। विद्यालये अनेकानि साधनानि सञ्चालयति यानि चिह्नानि, विषयाणि, पुस्तकानि, कम्प्यूटराणि, ग्रन्थालयं च। तत्र विद्यार्थिनः आवश्यकं सम्पादनं कुर्वन्ति। विद्यालये शारीरिकं स्वास्थ्यं दृढं भवति। तत्र खेलक्रीडाशालाः, योगाशाला, व्यायामशाला, गीत-नृत्यशाला, विभिन्नानि प्रतियोगाः सम्पन्नाः भवन्ति। विद्यालये अध्ययनशीलानां संस्काराः विकस्यन्ति। अतः अनेके धर्म-आचार्याः, विभिन्नानि संस्कृति-ग्रन्थाः, संस्कृत-स्लोकाः, संस्कृत-नृत्यगीतानि प्रदर्शितानि भवन्ति। एवं विद्यालये आत्मसमर्थानां विकासः निरन्तरं प्राप्तो भवति। तस्य उपकारः समाजस्य अपारः भवति। Translation: In the classroom: In the establishment of the school, there are many tasks and purposes, the main aim of…

भारतीयनाम्नी देशस्य मुद्रा अत्यन्तमहत्वपूर्णा अस्ति। एषा मुद्रा भारतस्य अर्थव्यवस्थायां मुख्यं स्थानं धर्मियते। भारतीय मुद्रा विविधा अस्ति एव विविधानि नाण्यानि यथा पैसा, रूपया, नगदं च। प्राचीनकाले वसन्ती भारते धातुषु मुद्रा निर्माणं कृत्वा आविष्कृता अस्ति। तत्र ताम्र, स्वर्ण, रूप्य, तुंब, कर्षापण, गज, निश्चय, लोह, अर्धमाष्टक, व्याघ्र, शङ्ख, पादक इत्यादी अनेका नाण्यानि प्रचलितानि सन्ति। किन्तु आधुनिककाले प्रवाही विकासः अभवत् यद्यपि धातुषु भारतीय मुद्रायाः उपयोगः क्रमेण गतिशीलानि नवीनानि नाण्यानि उत्पन्नानि च अस्ति। भारतस्य मुद्रा आधुनिकीकृता अस्ति यथा रुपया, पैसा, नगदं च। भारतीय मुद्रायाः प्रमुखं योगदानं वाणिज्ये, आर्थिके, सामाजिके च अभवत्। भारतीय मुद्रायां अनेके भिन्नरूपाणि अस्ति यथा सोना, चाँदी, कांस्यं, ताम्रं च। एवं भारतीय मुद्रा विश्वस्य व्यापारे महत्वपूर्णं स्थानं प्राप्तं च। भारतीय मुद्रायां अनेकं अन्यं…

नारी समाजे स्थितिः अत्यन्तं महत्त्वपूर्णा अस्ति। न एवं मानसिकमिति न अनुभवन्ति महान्तः पुरुषाः, नार्यः समाजस्य अतीव आवश्यकं अंशमिति। समाजस्य समृद्धिं आर्जयन्ति स्त्रियः। तस्मात्, नार्यः विवेकः स्त्रीषु साक्षात् परमेश्वरस्यार्हः। नारीनां विकासे समर्थो नार्यः पराक्रमः आवश्यकः अस्ति। संस्कृतस्य प्रसिद्धे उक्तं च “यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवता:।” इति। न अत्र केवलं धार्मिके अथवा सांस्कृतिके प्राहाराणि उपलभ्यन्ते, वरन् सामाजिके, राजनीतिशास्त्रे च यथा “नार्या: पराधीनास्तन्त्रिया:” इत्यपि। तस्मात्, समाजस्य समृद्ध्यर्थं, नार्यः शक्तिः आवश्यकी अस्ति। भारतीयाः संस्कृतस्य नार्याः पुरातनकालात् समाजे विविधानि कार्यानि परिपालयन्ति, किन्तु नार्यांश्च राजनीतिशास्त्रे न कामयन्ति अथवा समाजे प्रमुखा भवन्ति। एवम्, सामाजिके राजनीतिशास्त्रे भारतीयाः नार्याः अत्यल्पा अस्ति। तस्मात्, यत् नार्याः समाजे उत्कृष्टा न सन्ति, तत् समाजः परिपीडयति इति मन्यन्ते बहवः। तस्मात्, नार्याः समाजे उत्कृष्टा…