भारतीयनाम्नी देशस्य मुद्रा अत्यन्तमहत्वपूर्णा अस्ति। एषा मुद्रा भारतस्य अर्थव्यवस्थायां मुख्यं स्थानं धर्मियते। भारतीय मुद्रा विविधा अस्ति एव विविधानि नाण्यानि यथा पैसा, रूपया, नगदं च। प्राचीनकाले वसन्ती भारते धातुषु मुद्रा निर्माणं कृत्वा आविष्कृता अस्ति। तत्र ताम्र, स्वर्ण, रूप्य, तुंब, कर्षापण, गज, निश्चय, लोह, अर्धमाष्टक, व्याघ्र, शङ्ख, पादक इत्यादी अनेका नाण्यानि प्रचलितानि सन्ति। किन्तु आधुनिककाले प्रवाही विकासः अभवत् यद्यपि धातुषु भारतीय मुद्रायाः उपयोगः क्रमेण गतिशीलानि नवीनानि नाण्यानि उत्पन्नानि च अस्ति। भारतस्य मुद्रा आधुनिकीकृता अस्ति यथा रुपया, पैसा, नगदं च। भारतीय मुद्रायाः प्रमुखं योगदानं वाणिज्ये, आर्थिके, सामाजिके च अभवत्। भारतीय मुद्रायां अनेके भिन्नरूपाणि अस्ति यथा सोना, चाँदी, कांस्यं, ताम्रं च। एवं भारतीय मुद्रा विश्वस्य व्यापारे महत्वपूर्णं स्थानं प्राप्तं च। भारतीय मुद्रायां अनेकं अन्यं…

नारी समाजे स्थितिः अत्यन्तं महत्त्वपूर्णा अस्ति। न एवं मानसिकमिति न अनुभवन्ति महान्तः पुरुषाः, नार्यः समाजस्य अतीव आवश्यकं अंशमिति। समाजस्य समृद्धिं आर्जयन्ति स्त्रियः। तस्मात्, नार्यः विवेकः स्त्रीषु साक्षात् परमेश्वरस्यार्हः। नारीनां विकासे समर्थो नार्यः पराक्रमः आवश्यकः अस्ति। संस्कृतस्य प्रसिद्धे उक्तं च “यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवता:।” इति। न अत्र केवलं धार्मिके अथवा सांस्कृतिके प्राहाराणि उपलभ्यन्ते, वरन् सामाजिके, राजनीतिशास्त्रे च यथा “नार्या: पराधीनास्तन्त्रिया:” इत्यपि। तस्मात्, समाजस्य समृद्ध्यर्थं, नार्यः शक्तिः आवश्यकी अस्ति। भारतीयाः संस्कृतस्य नार्याः पुरातनकालात् समाजे विविधानि कार्यानि परिपालयन्ति, किन्तु नार्यांश्च राजनीतिशास्त्रे न कामयन्ति अथवा समाजे प्रमुखा भवन्ति। एवम्, सामाजिके राजनीतिशास्त्रे भारतीयाः नार्याः अत्यल्पा अस्ति। तस्मात्, यत् नार्याः समाजे उत्कृष्टा न सन्ति, तत् समाजः परिपीडयति इति मन्यन्ते बहवः। तस्मात्, नार्याः समाजे उत्कृष्टा…

सम्यगेकता विविधतायां एकता एव अस्ति। एतस्मिन् विश्वे, प्राचीनकाले संस्कृतसाहित्ये च भारते विविधस्थानानि नानाभाषास्तानि समाजाः च आसन्। प्रत्येकं स्थानं विशेषयुक्तं अपि अपन्नं अभवत्, यत्र जनाः विविधाः सम्प्रदायाः, भाषाः, मतपन्थाश्च आसन्। एवं भारतीयसमाजे विविधाः जातयः, धर्माः, भाषास्ताः। ते सर्वे एकतां अनुसरन्ति। अतः भारते “विविधतामेव एकताम्” इति उपास्यते। एषा एकता न केवलं भाषिकाः, धार्मिकाश्च, अपि रूपाणि, खाद्यपदार्थाश्च अनेकेषु स्थानेषु विभाविता। तत्र भारतीयसंस्कृते विविधाः पर्वाणि, उत्सवाश्च सन्ति। ते अद्वितीयरूपेण समागताः, समाजं एकत्र कुर्वन्ति। तत्र धर्मिकाः पर्वाणि, सामाजिकाश्च उत्सवाः सन्ति। उत्सवानां समये जनाः एकत्र सङ्गीतं नृत्यं च करोति, एकत्र आस्ते, एकत्र भोजनं कुर्वन्ति। भारतीयसमाजे विविधाः धार्मिकाः सम्प्रदायाः विविधस्थानेषु आसन्ति। अयमेव एकतायां आधारः। सम्प्रदायाः एकत्र नैव परस्परं विरोधं कुर्वन्ति, अपि तु सहकारं कुर्वन्ति। सम्प्रदायसहायेन भारतसमाजः विकासं…

शिमला नाम स्यात् एकः सुन्दरः पर्वतकृष्णो नगरः। अयं नगरः भारतस्य उत्तरेषु पर्वतेषु स्थितः अस्ति। शिमलायां पर्वतकृष्णे स्थिते नगरे रमणीयानि वातावरणानि च सन्ति। शिमला नगरस्य उद्यानानि, प्राचीनमन्दिराणि, गुम्बाः, चित्रमयपथानि च सन्ति। प्राचीनमन्दिरेषु सर्वेषु पर्वतपादेषु निर्मितानि च स्तूपाणि सन्ति। एतेषु मन्दिरेषु देवताः विविधाः आराध्यन्ते। शिमला नगरे पर्वतपादेषु चित्रमयाः यात्रापथाः सन्ति। ते अत्यन्तं सुन्दराः च शिमला नगरं प्राप्य तत्र विविधानि स्थलानि दर्शयन्ति। शिमला नगरस्य वातावरणं शीतोष्णं च सन्ति। पर्वतपादेषु स्थितं अस्मिन् नगरे गर्मिकानां काले शीतोष्णं च वातावरणं प्राप्य तुरीयानि लोकाः आगच्छन्ति। अत्र स्थितं नगरं पर्यटकाः सर्वत्र भ्रमणानि कर्तुं शक्नुवन्ति। ये पर्वतात् उत्पन्नानि च द्रव्याणि विक्रयं करोति, अनेकेषु विद्यालयेषु प्रवेशं प्राप्नुवन्ति, ते अत्र आगच्छन्ति। शिमला नगरस्य वातावरणं अत्यन्तं सुखदं च सन्ति। तत्र अनेकानि आहारस्थलानि,…

ओलंपिक खेलाः विश्वकार्यम् उत्कृष्टम् खेलसमूहम् अस्ति, यः प्रत्येक चतुर्विंशति वर्षान् अन्तरमाने प्रतिनियुक्तानि अथवा प्रतियोगिनः देशान्तरान् यान्ति। इत्यस्य नाम “ओलंपिक” संस्कृतभाषयाम् “ओलंपियं” नामनि अस्ति। ओलंपिक खेलानां इतिहासः प्राचीनकाले ग्रीकानाम् नामकौ नगरौ प्रधानानि आसन्। ओलंपिक खेलाः अनेकधा खेलाः समाविष्ट्यन्ते, जातिमानः उत्कृष्टाः खेलाः च। अधिकतमं ओलंपिक खेलानां समूहम् प्रतियोगः भवति, यो चतुर्विंशतितमो खेलाः समाविष्ट्यन्ते। तत्र नानाविधाः खेलाः सन्ति यथा दौडः, क्रीडा, नौकायानम् खेलः, तीरस्कन्धः, तर्कशास्त्रम्, वालिबालः इत्यादिः। ओलंपिक खेलानां प्रेरकः उद्देशः एकता, शान्तिः, साहसः, आदित्यः सामाजिकः विकासः च अस्ति। समाजश्च ओलंपिक खेलान् अभिवादयन्ति, स्तुत्यन्ति। समाजस्य लाभानि अनेकानि सन्ति यथा स्वास्थ्यस्य उन्नतिः, सामाजिकस्य साहसस्य प्रोत्साहः, देशस्य यशस्स्य विस्तारः इत्यादयः। ओलंपिक खेलानां सर्वत्र सम्मानः भवति, यः जनानां एकत्वं, सामर्थ्यं, धैर्यं, स्वाध्यायः च विकसयति। ओलंपिक खेलाः…

प्राचीनकाले भारतीय संस्कृति अत्यन्त समृद्ध अस्ति। तत्र मनुष्यस्य हृदये सदैव संवेदना भविष्यति। यतः सर्वे जीवाः समानाः एव भवन्ति। एकत्र जीवन्ति, एकत्र विकसन्ति। अतः सर्वेषां सहयोगः आवश्यकः अस्ति। सम्यग्दृष्ट्या पर्याप्त विद्या एव मानवस्य निर्माणे सहायिका भवति। अतः शिक्षकाः समाजस्य मूलस्तम्भाः भवन्ति। शिक्षकाः न केवलं शास्त्राणि पाठयन्ति, बल्कि अध्यापकधर्मं भी पालयन्ति। विद्यार्थिनः अनुशासनात्मकाः भवन्ति एवं उन्हें समाजके प्रति उद्दीपना होती है। मनुष्यस्य दयालुत्वं एव सर्वत्र आवश्यकं अस्ति। तस्य मनसः स्पर्शः दुःखितानां हृदयं सुखं करोति। आत्मनिरीक्षणं कृत्वा, सदा अन्येषामपि हिताय चिन्तयन्तः, मनुष्यः साधुतां प्राप्नोति। सम्पूर्ण मानवजातिः एकपरिचयं साधयन्ति, एकः प्रतिकूलतायां प्रेमं विकसयन्ति। धर्मनिष्ठा, नैतिकता, सहिष्णुता, अत्यन्तं महत्त्वपूर्णानि गुणाः जीवने सर्वेषां सहयोगः भवन्ति। मनुष्याः सामाजिकस्य जीवने एव अधिक परिणामकारिणः भवन्ति। सम्प्रेषणम्, स्थानीयसम्प्रेषणम्, चारित्रिकतां, सामाजिकतां…

या नारी विश्वस्य आधारः, या नारी प्रकृतिः समस्यानां समाधानं च। तस्यां सुरक्षां कर्तुं प्रतिष्ठा विषये आवश्यकता अस्ति। समाजस्य सङ्कल्पानुसारेण नारीनां सुरक्षायां प्राथमिक्यं दितम्। विविधा अपि चेष्टा कार्याणि नारी सुरक्षायाम् अन्यत्र यान्ति। नगरस्य जनाः नारीनां सुरक्षायाम् विशेषं महत्त्वं प्रददुः। विद्यालयानां, कार्यालयानां, अन्यानां स्थानानां यात्रायाम् नारीनां सुरक्षा कठिनं अस्ति। नारीणां सुरक्षायां प्रयत्नाः समाजस्य सदस्यैः सह कृताः भवन्ति। समाजस्य सर्वे सदस्याः नारीनां सुरक्षायां सहाय्यं कर्तुं प्रवृत्ताः भवन्ति। समाजस्य समृद्धौ नारी सुरक्षायां महत्त्वमवश्यं भवति। समृद्धौ नार्यः प्रशासनात्मकस्य रक्षणस्य अपि अवश्यं व्यवस्थाप्यते। नारीनां सुरक्षायां कार्याणि सर्वाणि समयेन प्राधान्यं प्रदत्तम्। यथा नार्यः शिक्षणं, साहाय्यं, स्वतन्त्रता, आत्मविश्वासः इत्यादिकं प्राप्यते, तथा नार्यः स्वाधीनतां प्राप्यते। नारी सुरक्षा समाजस्य समृद्धिं नियमयति। नार्यः समृद्धिं प्राप्नुवन्ति समाजः तत्र समृद्धः भवति। इत्थं नार्यः…

देशे लोकतन्त्रं प्रमुखं भवति। लोकतन्त्रं संस्कृते ‘प्रजासत्ता’ इत्येव प्रसिद्धं स्यात्। लोकतन्त्रे प्रत्येकः प्रजा स्वतन्त्रः एव भवति, तेषां स्वाधीनता च स्वतन्त्रता च संरक्षणीयतां प्राप्नुवन्ति। लोकतन्त्रे प्रजास्त्रीयमतः प्रमुखं स्थानं प्राप्नुवन्ति। लोकतन्त्रे प्रत्येकः प्रजा चुनावेन नायकं निर्वाचयितुं सक्तः भवति। एवं प्रत्येकः प्रजा समाजे समर्पणशीलः भवति एवं राष्ट्रस्य समृद्धिं समाजस्य च प्रयत्नेन सहकरोति। लोकतन्त्रे न्यायः एव प्रमुखं स्थानं प्राप्नुवन्ति। न्यायालयानि लोकतन्त्रे स्थाप्यन्ते, जनानां अधिकाराणि रक्षन्ति। लोकतन्त्रे संसद्याः अधिकाराणि प्राप्नुवन्ति। संसद्याः प्रजास्य प्रत्येकं ध्येयं साधयन्ति, प्रजास्य समृद्धिं च संरक्षयन्ति। इत्थम् लोकतन्त्रे प्रजाः स्वतन्त्राः, समर्थाः एव भवन्ति। तेषां स्वाधीनता, स्वतन्त्रता च सम्पूर्णं समाजं संरक्षयन्ति। अतः लोकतन्त्रं संस्कृतेऽपि महत्त्वपूर्णं भवति।

1. वर्षस्य द्वादशशिवरात्रिषु महाशिवरात्रिः अन्धकारमयः ऊर्जाप्रभाविणः च रात्रौ भवति। 2. शिवरात्रिस्य तृतीयकाले प्रथमवारं एकैकं आदिं भगवतः अन्तिमज्योतिस्तम्भरूपेण प्रकटितम्। 3. ब्रह्मा हंसरूपः स्तम्भस्य अन्तं अन्वेष्टुं आरब्धवान्, वराहरूपेण च विष्णुः पृथिव्याः अधः तस्य आरम्भं अन्वेष्टुं आरब्धवान्, परन्तु सः असफलः अभवत्। 4. भगवान् शिवः अग्निज्योतिर्लिंगस्य शुद्धनिराकाररूपेण प्रादुर्भूतः। 5. अस्मिन् दिने शिवस्य 64 ज्योतिर्लिंगाः प्रादुर्भूताः येषु 12 एव दृश्यन्ते इति कथ्यते। 6. बेलपत्रस्य, धतूरस्य, बेरस्य, फलस्य, क्षीरस्य च अभिषेकेन भगवान् शिवः अतीव प्रसन्नः इति विश्वासः अस्ति। 7. अस्मिन् दिने भोले बाबा पूर्णदिनं उपवासेन पूज्यते। रात्रौ जागरणेन च शिवस्य प्रीतिप्रयत्नः क्रियते। 8. भगवान् शिवस्य ऋषिरूपः सर्पवृश्चिकप्रेम च मनुष्यान् केवलं जीवानां बलिदानं प्रेम च कर्तुं शिक्षयति। 9. नीलकण्ठस्य रूपं यथा अद्वितीयं तथा तस्य पूजा अपि अद्वितीयम्।…

1.महाशिवरात्रिः हिन्दुधर्मस्य जनानां पवित्रतमः व्रतः उत्सवः च मन्यते। 2. महाशिवरात्रिः प्रतिवर्षं फाल्गुनमासस्य चतुर्दशीयां आचर्यते। 3. अस्मात् दिवसात् एव सम्पूर्णस्य जगतः कार्यम् आरब्धम् इति विश्वासः अस्ति । 4. अस्मिन् दिने भगवान् शिव-मातुः पार्वतीयोः विवाहकार्यं सम्पन्नम्। 5. भारते अन्येषु च अनेकेषु देशेषु महाशिवरात्रिपर्वः महता धूमधामेन आचर्यते। 6. अस्मिन् दिने भगवान् भोलेनाथः समुद्रस्य मथनात् प्राप्तं विषं आलिंग्य जगतः विनाशात् तारितवान्। 7. अस्मिन् दिने शिवस्य प्रत्येकं मन्दिरं भव्यरूपेण अलङ्कृतं भवति, क्षीरेण वा जलेन वा अभिषेकं कृत्वा पूजा क्रियते। 8. अस्मिन् दिने भारतस्य अविवाहिताः बालिकाः स्वकामस्य प्राप्त्यर्थं निर्जलोपवासं कुर्वन्ति, शिवस्य पूजां कुर्वन्ति। 9. बेलपत्रस्य, धतूरस्य, बेरस्य, फलस्य, क्षीरस्य च अभिषेकेन भगवान् शिवः अतीव प्रसन्नः इति विश्वासः अस्ति। 10. शिवमहापुराणस्य अनुसारम् अस्याः रात्रौ भगवान् भोलेनाथः बृहत्…