Essay on Market In Sanskrit
वाणिज्यम् (Market) संस्कृते एकं अत्यन्त प्राचीनं शब्दमस्ति। यद्यपि तस्य समयानुसारं विविधाः अर्थाः विभिन्नेषु कालेषु अभिवर्तनीयाः अभूवन्, तथापि वाणिज्यस्य मूलस्थानं सदा संविदितमस्ति।
वाणिज्यस्य सर्वश्रेष्ठः परिचयः अस्ति, वह एकः तथा साधारणः स्थानः योग्यानां वस्तूनां विक्रयाय तथा क्रयाय च समाजे परिपालने लक्ष्यं लब्ध्वा तेषु व्यापारः क्रियते। वाणिज्यस्य आधारभूतम् अर्थशास्त्रं एवास्ति, यत्र अनेकधा श्रेणीभेदः, दर्शनानां समयानुसारं परिवर्तनम्, लाभालभ्योः समयानुसारं प्राथमिकतायाः परिवर्तनं, इत्यादिभिः प्रकारैः अध्ययनमस्ति।
वाणिज्यम् एकः समाजस्य प्रमुखाङ्गमस्ति। यदि समाजः एकः अच्छिन्नः नास्ति, तदा वाणिज्यं प्रचलितं नास्ति। अत्र समाजव्यवस्थापकानां योगदानं तथा सामाजिकविकासस्य एके मुख्यकर्तारः वाणिज्याय समर्थाः भवन्ति। वाणिज्यस्य अभिवृद्धिः सामाजिकं एवानुकरणमस्ति।
वाणिज्यम् न केवलं वस्तूनां विक्रयाय क्रयाय च समर्थं भवति, अपितु एवं तद्यन्त्रम् समाजस्य अर्थिकविकासाय योग्यं साधनमस्ति। वाणिज्यस्य प्राचीनतमं उदाहरणं भारते सौभिकायां अस्ति, यत्र व्यापारं बहुसाहस्रिकं प्रचलितं आसीत् एवं तद्यन्त्रशास्त्रेण च समाजः अतीव प्रगतिं प्राप्नुवान्।
समाजे एवं सर्वेषु क्षेत्रेषु वाणिज्यस्य अत्यन्त महत्त्वं अस्ति। अत्र अनेके व्यापारिकाः उद्यमिनः समाजं विकसयन्ति, यथा उद्योगपतयः, सृजनात्मकाः क्षेत्राणि, इत्यादयः। वाणिज्यस्य उत्कृष्टतमस्य विकासस्य एक आवश्यकं अवश्यं योग्यवान्यां शिक्षाणामारभ्य उत्पन्नं कार्यमस्ति।
एवं अनेकेषु संस्कृतभाषायां रचितेषु ग्रन्थेषु वाणिज्यस्य अत्यन्त विस्तृतमस्य चित्रणं वर्तते। तानि ग्रन्थानि सम्पद्यन्ते, येषु संस्कृते वाणिज्यशास्त्रं, वाणिज्यसम्बन्धिनी उपनिषदः, कौटिलीयं अर्थशास्त्रं, चाणक्यनीतिशास्त्रं, अष्टाङ्गहृदयम् इत्यादिग्रन्थानि अद्यवस्थितः। तेषु ग्रन्थेषु व्यापारं, उद्यमं, लाभः, प्रतिष्ठा, इत्यादयः विचाराः समुद्गच्छन्ति।
एषु प्रमुखग्रन्थेषु चाणक्यनीतिशास्त्रं अत्यन्त प्रसिद्धं भवति। अस्याः ग्रन्थस्य अनेके प्रकरणाः वाणिज्ये लक्ष्यग्राह्याः भवन्ति, यथा ‘धर्मार्थकाममोक्षाणां उपदेशः’ इति, इत्यादिषु।
एवं वाणिज्यं समाजस्य प्रमुखाङ्गं अस्ति, यत्र समाजः अतीव प्रगतिं प्राप्नोति। एषु परिपाठेषु सम्पद्यन्ते संस्कृते सांख्ययोगः, न्यायशास्त्रम्, वाणिज्यशास्त्रं, चिकित्साशास्त्रं, नाट्यशास्त्रं, अष्टाङ्गहृदयं, भूतविद्याशास्त्रं, इत्यादिग्रन्थाः। एतेषु ग्रन्थेषु वाणिज्ये प्रमुखं स्थानं अस्ति। अत्र समाजस्य अर्थसमृद्धिं प्राप्नोति एवं अन्येषु क्षेत्रेषु एव वाणिज्यस्य अत्यन्त महत्त्वं अस्ति।
