शिक्षायाः अखिलानां लक्ष्याणां सर्वेषां लोकानां स्थाने प्रमुखमस्ति। शिक्षा एव समृद्धिस्य कुण्डली, जनसंख्या समृद्धिरपि समृद्धिं लाभयति। शिक्षिता जना अपि उदारा भवन्ति, उन्नति-शीलाः भवन्ति, औपचारिक शिक्षा स्तरमुपरि अभ्यस्ताः भवन्ति। शिक्षा अधिकारः सर्वेषां लोकानां हृदये स्थितः अस्ति। शिक्षिता जना समाजस्य रक्षकाः, निर्मातारः च भवन्ति। न केवलं अन्यायः, अज्ञानं च नष्टं करोति, बलं समाजस्य वृद्धिं करोति। शिक्षायां समाजः उज्ज्वलं भवति, बलिष्ठं भवति, समृद्धं भवति। अतः सर्वेषां लोकानां शिक्षायां प्रवेशः अनिवार्यः अस्ति। न केवलं पुरुषाणां, स्त्रीणां च शिक्षा आवश्यका अस्ति। शिक्षायां समाजस्य विकासः नितरां महत्त्वपूर्णः अस्ति। अतः शिक्षा सर्वेषां प्रारंभिकं अधिकारं अस्ति। न तु एकान्तः धनिकानां, अधिकारिणां च अधिकारः अस्ति। शिक्षायां समाजस्य अन्तर्निहितानां गुणानां विकासः भवति। बुद्धिमत्तां, साहसिकतां, सहनशीलतां च विकस्य शिक्षिता जना समृद्धं समाजं…

मम कुटुम्बं प्रियं अस्ति। तत्र मम पिता, माता, भ्राता, भगिनी च अहम् सह सन्ति। मम पिता संयुक्तं परिवारं समाचारायितुं प्रतिभाशीलः। सदैव आत्मनं विकसयन् शिक्षणं ददाति। मम माता सदैव ममायाम् सर्वदा आह्वानं करोति। ताया मां सदैव साधयन्ती आवश्यकान् कार्यान् समर्थयति। मम भ्राता आह्वानानि समये समये सामाजिकानि कार्याणि सह करोति। तस्य चित्ते सदैव मम अनुयायिता वर्तते। मम भगिनी सदैव सहचरित्रं ममायां रक्षति च सहायते च। मम परिवारं सदा मम मनःस्थितिमनुसारं विकसितवति। सदैव सामूहिकं समयं यथा मनःप्रियं क्रियाति। तत्र सह समये समये परस्परं मद्ध्ये सम्मतिः च समानभावः च अस्ति। मम कुटुम्बस्य संयोगोऽस्तु सदा सदैव स्थायित्वं च सम्प्रेरयतु। मम कुटुम्बमिदं सर्वदा अत्यन्तं मम आनन्दं प्रददाति। मम कुटुम्बमिदं भाग्यवान् अस्ति।

विज्ञानं च ताम्स्थापयति प्रौद्योगिकी च धात्री जगतः। सा युगं युगं परिपालयति विकासम्। विज्ञानं च प्रौद्योगिकी च मानवस्य शक्तिमान्तरम् प्रस्तुत्य च तत्कारणं च सर्वेषां प्रयोजनम् साधयतः। संस्कृते विज्ञानं च प्रौद्योगिकी च “विज्ञानम्” इत्यभिधीयते, यद्यपि ते द्वारे परस्परं विभागमपि क्रियते। विज्ञानं विषयाणां तत्त्वज्ञानम् अस्ति, अतः तद्विषये सिद्धान्ताः, अपेक्षास्तुभावना इत्यादयः प्रसिद्धाः भवन्ति। प्रौद्योगिकी तु कर्मशास्त्रम्, अस्य विषये उपकरणाणि, तत्त्वानि, उपयोगाः च तत्र प्रधानाः भवन्ति। तद्युगे संस्कृतभाषायां विज्ञानप्रौद्योगिक्योः विकासः प्रतिदिनं विकसति, संस्कृतं च तत्र समर्थं भवति विज्ञानेन प्रौद्योगिक्या च अन्वेषणे। प्राचीनकाले अत्र भारतदेशे विज्ञानप्रौद्योगिक्योः प्रज्ञां प्राप्तवान् ऋषिमुनयः, यान्त्रिककार्यकर्तारः च। मानवीयस्य संस्कृतस्य विकासे ते महत्त्वपूर्णं योगदानं दद्रुः। संस्कृते विज्ञानप्रौद्योगिकीयानां शब्दानां अनुवादः कश्चन अवश्यं क्रियते, तत्र अनुवादकेन शास्त्राणां विशेषतः तत्त्वज्ञानस्य सहजतया परिचयः क्रियते। तथा हि समृद्धसंस्कृतभाषायां…

संस्कृतभाषायां त्सुनामिः (Tsunami) नाम्ना एव जातयो भवति। तस्य अर्थः प्राचीनस्य संस्कृतभाषायां “समुद्रतले भवन्तीति यानि जलस्थानानि सर्वाणि दृश्यन्ते तत्र जलस्य अद्भुतो उद्गमः” इति सूचयति। त्सुनामिः प्राचीनकाले त्यक्तः नास्ति, किन्तु आधुनिककाले वैज्ञानिकभिर्गृहीतः अद्भुतः विपरीतः जलगतिः उद्गमत्सुनामिः नाम्ना प्रसिद्धः भवति। त्सुनामिः समुद्रस्य अनियता सृष्टिर्न कारणं जलमार्जिनीयं समुद्रजलस्य असंबद्धताम् विकारं कृत्वा नाविकानां अवगमनं गमयति। तस्य क्रमेण बदलगत्या वायु तरङ्गाः त्सुनामिं उत्पद्यन्ते। यथा, प्राकृतिकघटितत्सुनामयुद्धे युद्धमन्यन्त्रकसमुद्रनद्यः प्रददृशुः। त्सुनामिं प्रतिकृत्य नाविकाः सततं सतरङ्गीणा नदीम्भस्य साक्षात् दर्शनाय समुद्रस्य अतीव नानाकृतिस्य अनियतायाः प्रगतिम् संवर्धयन्ति। तस्य भूमिकायाः अप्राचुर्ये निवेशने नानाकार्यक्षेत्रे विपरीतस्थितानि नागरिकाणां जीवनानि असमर्थतां करोति। त्सुनाम्यां प्रभावादधिकाः नाशशूलाः कष्टाः संभवन्ति। सर्वाणि समुद्रतले स्थितानि भवनानि तस्य प्रादुर्भावन्ति। तस्मात् त्सुनामिः समुद्रतले स्थितानां प्रगल्भानाम् उद्योगानां वा सङ्ग्रहणं न करोतु। तस्मात् प्राकृतिकस्य परिणामेन त्सुनाम्यां…

सर्वेभ्यः प्रियतमा भूमिः अस्ति, सा मातृभूमिरिति विख्याता। सा भारतवर्षस्य नाम्ना प्रसिद्धा भवति। अस्मिन् भूमौ विभिन्नानि धर्माणि, संस्कृतिः, भाषाश्च अनेकानि समाहितानि भवन्ति। अत्र विविधा जीवसंगतिः, वन्यजीवसंगतिः, समाजसंगतिः च समुपलब्धाः भवन्ति। मातृभूमिः अत्यन्तं समृद्धिं यथा कृषिपशुपालनाद्यैः प्राप्नोति। अस्मिन् देशे समृद्धिं यथा वन्यजन्तूनाम् आरक्षणं, नदी-सरसां संरक्षणं च विधिवत् प्रतिष्ठापयितुं शक्यम्। समृद्धिः अन्येषां भूमिनामपि अस्ति, किन्तु मातृभूमौ तत्र स्थितं समृद्धिकरं किञ्चन अन्यत् अस्ति। भारतीयानां अन्तर्भावः, धर्मः, संस्कृतिः, अध्यात्मः इत्यादयः विशेषाः तत्र स्थिताः भवन्ति। स्वतन्त्रता, एकता, सहकारिता, शांतिः, समृद्धिश्च मातृभूमौ अन्यत्र अन्यत्र प्राप्ता न भवन्ति, अपितु स्थिताः भवन्ति। अतः मातृभूमिः सर्वेषां प्रियतमा भूमिः अस्ति। अस्यां देशे सदा संविदा संवादः च क्रियते। मातृभूमिः न केवलं भौतिकं स्थलं अस्ति, तस्यां भाविकाः स्थितयः अपि समृद्धिशीलाः भवन्ति। अत्र युवानां…

वायुः एव प्राणिनां जीवनाय महत्वपूर्णं अस्ति। न केवलं प्राणिनां जीवनाय, अपि धर्माय, पर्यावरणसंरक्षाय च वायुः महत्वपूर्णं अस्ति। वायुः सर्वेषां जीवानां आवश्यकं अस्ति। नक्षत्राणां परिस्फुरणाय, वर्षाय वर्षणाय च वायुः आवश्यकं अस्ति। वायुः संस्कृते “वायु” इत्युच्यते। अस्य अनेके गुणाः सन्ति। वायोः शीतत्वं, उष्णत्वं, स्वाध्यायशीलत्वं, शुद्धिः, आलस्यनिवर्तकत्वं च अत्र प्रमुखगुणाः उच्यन्ते। अत्र वायुः प्राणिनां जीवनाय महत्त्वपूर्णः अस्ति। वायुः सर्वेषां जीवानां परिस्फुरणाय आवश्यकः अस्ति। वायुः अत्र अनेकेषु प्रकारेषु वर्तते। उदाहरणार्थं, प्राणिनां श्वासक्रियायां विशेषः वायुः प्राणवायुः इति विभागः उच्यते। यतः अयं वायुः आत्मानं धारयति। अत्र वायोः परिस्फुरणाय वा तस्मिन् प्राणिनां जीवनाय वा प्राणवायुः महत्त्वपूर्णः अस्ति। अत्र वायोः प्रमुखं कार्यं वातावरणसंरक्षणं च अस्ति। वायुः प्राणिनां जीवनाय महत्त्वपूर्णः अस्ति। वायुः अत्र श्वस्ता करोति। तस्य श्वासक्रियायां परिस्फुरणाय महत्वं…

दुग्धं वृष्टि-शीताम्भोरुह-वेदिकानां प्रथमं प्राणिनां भोजनमस्ति। अत्र प्राणिनः प्रसादं प्राप्नुवन्ति। यथा शिशवः, वृद्धाः, च दुग्धं भुञ्जन्ति। दुग्धे सर्वाणि दानानि प्रयोजनीयानि सन्ति। यथा घृतं, दधि, घृतं, घृतान्नं, तथा बहवः पदार्थाः अत्र प्रयोजनीयानि सन्ति। दुग्धं प्राणिनां जीवनानुसारं अन्नं सन्ति। दुग्धस्य प्राणिनां शारीरिकं भवनं सञ्जायते। अत्र सर्वे प्राणिनः यथा मांसं, घृतं, दधि, घृतं, घृतान्नं, तथा दुग्धं अपि अन्नं भुञ्जन्ति। अन्ने प्राणिनां शारीरिकं बलं समृद्धिं च सञ्जायते। अत्र दुग्धं एव प्रमुखमन्नं भवति। यद्यपि अन्ये पदार्थाः अपि अन्नेऽस्मिन् प्रयोजनीयानि सन्ति, तथापि दुग्धं अन्नस्य प्रमुखं स्थानं गच्छति। अत्र सम्प्रदायानुसारं अग्निपरीक्षणं क्रियते। यथा वैदिकं कर्म, यज्ञानि, वैदिका श्राद्धानि, तथा प्रतिदिनं घोटाश्राद्धानि, तथा अन्ये सम्प्रदायानुसारं अग्निपरीक्षणं क्रियते। सर्वत्र दुग्धं प्रधानं भवति। तथापि यथायोग्यं प्रयोजनं प्राप्नुवन्ति। यदि प्राणिनः यथायोग्यं दुग्धं…

शाखाः खल्वनिकेतनानि अस्माकं जीवने अत्यन्तं महत्त्वम् अधिष्ठानं च वहन्ति। तासु शाखासु कृषिः एकं महत्त्वं प्राप्तवति। कृषिः विश्वस्य जीविकायाः प्रमुखं अधिष्ठानं भवति एव एकस्मिन देशे भवति यथा भारतदेशे। भारतस्य कृषिरत्र प्राचीना इत्युच्यते। प्राचीनेषु कालेषु, भारतदेशे अनेकानि वन्यानि फलानि विविधानि अपि सन्ति। स एव प्राचीनः अन्नवानि, यज्ञवानि, वनस्पतिः इत्यादयः उपजानि अस्माभिः उपयोगार्हाणि आसन्। तथा भारतीयस्य संस्कृतस्य, अन्नस्य महत्त्वं विशेषं अस्ति। अन्नमेव भारतीयस्य जीवने प्रधानभूतं अधिष्ठानं भवति। अन्नानि अनेकानि भारते प्रजाः प्राणिनश्च उपभोग्यानि अन्नानि निर्मातुम् उपयोगमनुभवन्ति। तथा च अन्नस्य उत्पत्तिः कृषिः अन्नप्रसादाय निर्विवादम् उपकुर्वन्ति। कृषिश्च अत्र बहुधा प्रचलिता अस्ति। भारतदेशे अनेकानि प्रमुखानि खेतिपद्धतयः विद्यन्ते। प्रत्येकं खेतिपद्धतिः तादृशानि प्रमुखानि फलानि उत्पादयति। शस्त्रियः कृषिः, भूगर्भः कृषिः, सदाप्यन्नः कृषिः, उष्णोदकः कृषिः, व्यापारः कृषिः, शैलालयः कृषिः, पात्रोद्यमः…

सिद्धान्तस्य आरम्भे अस्मिन् लेखे सभ्यानां आत्मविवेके प्रधानतया प्रस्थापिते। विद्यार्थिनः युवान्तस्य अहं मतिमान् निर्धनस्य च आत्मनः स्वयम् परिचालनं न कर्तुं शक्यते। नानान्येतराणि उपायानि योजयन्ति। परन्तु अयं अवश्यं अवगतव्यः यत् युवान्तस्य आत्मविवेकं परिपालयन्तः समाजे सह कार्यं कुर्वन्ति। एवं तेषां प्रशिक्षणे संस्कृतम् एव प्राधान्यं प्राप्नुवन्ति। विद्यार्थिनः युवा आस्माकं भविष्यम् अस्ति। ते अध्ययनेन प्रशिक्षणेन च यथेष्टं समाजे सहाय्यं कुर्वन्ति। ते जनपदस्य समृद्धिं समर्थयन्ति। एवं युवानां प्रभावेण समाजः परिपालितः भवति। अतः युवानां समाजे प्रत्येकं योगदानं अत्यन्तं महत्त्वं वहति। ते समाजस्य प्रगतिं समर्थयन्ति। समाजः युवान्तस्य उद्धरणाय समर्थः भवति। अतः युवानां समाजे सहाय्यं कर्तुं युवान्तानां अधिकारः भवति। विद्यार्थिनः युवान्तः समाजस्य आर्थिकस्य चिन्तां कुर्वन्ति। ते अध्ययनाय प्रशिक्षणाय च धनं संचययन्ति। ते समाजस्य समृद्धिं समर्थयन्ति। समाजे युवानां प्रत्येकं प्रभावं…

आधुनिकयुगे, तक्षशिलाश्च प्राचीनकाले, शिक्षायाः विकासः अद्भुतमस्ति। शिक्षा एव मानवस्य विकासस्य आधारः भवति। इदमादानं तदनुग्राहकमस्ति। अतः, आधुनिके काले, तक्षशिलादिषु प्रसिद्धेषु केनचिद्विधिषु शैक्षणिकचर्यासु परिवर्तनं दृश्यते। विशेषतः, अधिकांशं लोकाः आजन्मज्ञानानि आपदान्तः शिक्षाया आवश्यकतायामपि त्यक्तुं न शक्नुवन्ति। आज्ञप्ताधिकारिणः तथा विद्यार्थिनः विभिन्नान् कारणानुसारेण अध्ययनानि क्रियन्ते। तथापि, समयव्ययं विपुलमस्ति। जीवने सञ्चरन्तं लोकं आवासमकुर्वन्तं परिवहनं क्रियन्तं यान्यापि कार्याणि समयव्ययं करोति। इत्थं, परिवहनं यान्यापि कार्याणि समयव्ययं करोति। इत्थं, परिवहनं समयं ग्राहकः क्रमेण बहुशः नष्ट्यार्हं परिणति। आधुनिके काले, तद्धर्मिनि काले, विज्ञानयोग्यधन्याः सन्धिवच्च कार्यालयग्राम्याणां यन्त्राणां प्रचलनं संवर्धितं दृश्यते। इत्थं, कार्यालयेषु विद्यार्थिनः अपना अध्ययनं निर्दिष्टया कालेन क्रियन्ते। ते अपि तदानन्तरं स्वतन्त्रमार्गेण अध्ययनं क्रियन्ते। ऑनलाइनशैक्षिकाणां आरम्भणानन्तरं अनेकाः लाभाः प्रकाश्यन्ते। यथा, अप्रवासी कार्यालयान्तर्गतमध्यमेन अध्ययनं तु सङ्ग्रहालयस्थलं न गम्यते। तथापि, ऑनलाइनशैक्षिकाणां अध्ययने को असङ्गच्छ…