भारतस्य स्वतंत्रतायां अनिवार्यं योगदानं दत्तवान् बालगङ्गाधरः तिलकः। सः अनेकान् प्रेरणामुद्राः चिन्तयन् जनान् जागरुकं कृत्वा, स्वतंत्रतासन्देहं भारतस्य लोकचरितायामपि प्रवर्तयन्। तत्सर्वं अद्भुतं प्रेरितुं ब्रह्मराष्ट्रं स्थापयन् विभूतिमान्सः। तिलकः नाम्ना प्रसिद्धः, अत्र भारतीयराष्ट्रकोशे लेखितस्य। तिलकस्य जन्मः महाराष्ट्रदेशे भारतेऽस्ति। विद्यालयं तस्य क्रूरदैनिकेषु प्रचारार्थं अपि सम्पन्नं न भवति। यः विद्यालये अनुष्ठानं कुर्वन् तस्य आत्मविश्वासः एव अत्यल्पः आसीत्। तस्य विचारधारास्तु स्वतन्त्रतानुद्दिपनप्रधानाः आसन्। तस्य विशेषतः “केसरी” इत्यस्मिन् पत्रिकायामन्यत्र च तत्स्वतन्त्रताप्रकाशनप्रयोगाः अपि वार्तालापायामुद्रिताः। तिलकस्य योगदानं अनेकधा उत्पन्नम्। प्रथमं, तस्य उद्यमात्मकः विशेषः जनान् जागरूकं कृत्वा स्वतंत्रतायां प्रचारं कृतवान्। द्वितीयं, तस्य विचारधाराः राष्ट्रकार्येषु उत्कृष्टाः आसन्। तृतीयं, तस्य लेखनकौशलं अद्भुतं आसीत्। तस्मात् तिलकस्य कृतयः अद्भुताः आसन्। तिलकस्य महत्त्वं इतरेषां भारतीयानामपि जीवने प्रकाश्यते। तस्य नाम भारतीयस्य स्वाभिमानं तृणवत्तु विप्रयोगशीलं सर्वदा अभवत्। भारतीयस्य स्वाधीनतामनस्कत्वे…

मेला एकः प्राचीनः सामाजिकः आयामः अस्ति जो विशेषे समये अथवा स्थाने सम्प्रेष्यते। मेलानां विविधाः प्रकाराः सन्ति, जात्रा, ग्राम्य, नगरी, औपचारिकाः इत्यादिकम्। मेलाः रमणीयानि सन्ति येषु जनाः अपनीय आनन्दं लभन्ति। तत्र समाजस्य सामूहिकता अथवा सम्बन्धविभागाः प्रधानं भागं भवन्ति। मेलाः राज्येषु अथवा प्रदेशेषु अनेके जनाः एकाग्रं संगठिताः कार्यक्रमानि कर्तुं श्रमणीयानि सन्ति। एतेषु स्थानेषु अथवा समयेषु अनेकाः विविधाः वस्तूनि विक्रयार्थं वा प्रदर्शनार्थं वा आगच्छन्ति। मेलाः सर्वेषां जातीनां, धर्माणां, लोकस्य सम्बद्धत्वं प्रकटयन्ति। विविधकलासंस्कृतिसाङ्गीतध्वनियन्त्रणादयः लोकप्रियाः प्रदर्शनं करोति। मेलाः सांस्कृतिकं एव अथवा आर्थिकं लाभं प्रदायन्ति। सांस्कृतिकेनार्थेन साहित्यं, कला, संगीतं, नृत्यं इत्यादयः उत्सवाः प्रचार्यन्ते। आर्थिकेनार्थेन वाणिज्यं, कृषिं, उद्योगानि इत्यादिकं सृज्यन्ते। अत्र अतिथयः, व्यापारिनः, सामूहिकस्थानानि, बालाः, वृद्धाः, दिव्यानि वस्तूनि, भोजनं, क्रीडाः, प्रस्तुतिः इत्यादयः प्राप्यन्ते। मेलाः समाजस्य सामूहिकतायाः, सांस्कृतिकस्य…

भारतीयसंस्कृतिः प्राचीनतमा च विश्वे जनानाम् अद्भुता च विविधतमा च अस्ति। संस्कृतिः भारतस्य अत्यन्तमूलभूतशशी अस्ति जिसमे भारतीयाणाम् जीवनान्तरं, धर्मः, साहित्यं, कला, संगीतं, नृत्यं, वस्त्रालङ्कारादयः समाहिताः अस्मन्नागच्छन्ति। भारतीयसंस्कृतिः स्थिरतमा, विकासशीलतमा च सर्वेषाम् संस्कृतीनां मध्ये उत्कृष्टा अस्ति। भारतीयसंस्कृतिं प्राचीनतमा च भारतस्य इतिहासे सविशेषा समीक्ष्यामः, उपलब्धजनसंख्यायाः अत्यधिका भारतीयाः अनेकानि धार्मिकानि संस्कृतिप्राणिभूतानि अभ्युदयं कृत्वा विकसितवन्तः। भारतीयसंस्कृतेः भवनम् अत्यधिकानि धार्मिकानि संस्कृतिप्राणिभूतानि अभ्युदयं कृत्वा विकसितवन्तः। भारतीयसंस्कृतिः अत्यधिका समृद्धिशीला अस्ति। यह समृद्धिः भारतस्य विविधकलानाम्, साहित्यस्य, विचारस्य, धर्मस्य, संस्कृतस्य एव अन्यानाम् कलानाम् स्रवणम् गच्छन्ति। भारतीयसंस्कृतिः अत्यधिकानि विविधानि संस्कृतिप्राणिभूतानि धार्मिकानि सर्वाणि च आध्यात्मिकाणि अभ्युदयं कृत्वा विकसितवन्ति। भारतीयसंस्कृतेः अद्वितीयं विस्तारं आसीत्। भारतस्य इतिहासे स्थितानि विविधस्थलानि संस्कृतिप्राणिभूतानि धार्मिकानि अनेकानि आसन् यात्रिकाणि संस्कृतिप्राणिभूतानि अनेकानि धार्मिकानि धारण कृतवन्ति। भारतीयसंस्कृतिः अत्यधिका समृद्धिशीला अस्ति। भारतीयसंस्कृतिः विविधवर्णानाम्,…

भारते सर्वे त्यौहाराः अत्यन्तं महत्त्वं प्राप्नुवन्ति। त्यौहाराः भारतीयानां जीवने अत्यन्तं महत्त्वं वहन्ति। त्यौहाराणां विविधतायाः अनुसारं, जनाः अभिवादनानि कर्तुं, सामग्रियाणि अन्नानि वा निर्मातुं, सज्जनं वा विरामं कुर्वन्ति। तेषां माध्यमेन विविधा धार्मिकाः, सांस्कृतिकाः च गतिर्भवति। प्रत्येकस्य त्यौहारस्य विशेषाः विशिष्टा धार्मिकाः अर्था: उत्सवः, अतीतव्यवहारः, पर्वः चास्माभिः स्मृतः भवति। त्यौहाराणां प्रारंभे भारतीयाः सर्वे धार्मिकाः अर्थाः अभ्यस्ताः भवन्ति। यदि उत्सवं न स्मरन्ति, तर्हि विवेकः, आदरः, धर्मो नास्ति। त्यौहाराणां महत्त्वं अस्मिन् संस्कृते बहुप्रकारैः वर्णितं ग्रन्थेषु अस्ति। तद्यथा वैदिककाले अथर्ववेदे तथा तैत्तिरीयब्राह्मणे अनेकधा सर्वे त्यौहाराः वर्णिताः भवन्ति। संस्कृते चित्रं दृश्यते यथा गणेशचतुर्थ्यं, दीपावलिः, नवरात्री, दशहरा, होली चेति। त्यौहाराणां सांस्कृतिकाः महत्त्वं भारतस्य समृद्धिरूपं प्रकटयन्ति। भारतीया: त्यौहाराः रंगबिरंगाः, जात्राश्च सन्ति। ते समुदायस्य एकतां, आत्मीयतां च सज्जन्ति। त्यौहाराणां माध्यमेन जनाः…

पर्यावरणं यत्र जीवन्ति, तत्र प्रदूषणं न अवश्यं उत्पद्यते। आधुनिकयुगे लोकाः समुद्रं वनं च अधिकृत्य प्रयोजनानि निर्मन्ति, तेषु निर्मितेषु प्रदूषणं परिपत्यते। प्रदूषणं समुद्रे, नद्याम्, वने, वायुमण्डले, अन्येषु स्थानेषु अनेकधा विद्यते। एवं वायु, जल, भूमिरित्यादीनां प्रदूषणं अत्यन्तं महत्त्वपूर्णं विषयं जनानां अवलोकनम् आवश्यकं भवति। वायुप्रदूषणम् प्राणिभूतं परिसरं निर्दयति। वायोः श्वसनमात्रेण यः श्वासः किंचिदपि प्रदूषयति स वायुप्रदूषणम्। आधुनिकयुगे यानाः, उद्योगाः, उष्णावस्था, अपशिष्टखननं इत्यादयः वायोः प्रदूषकाः अस्मिन् प्रकरणे उत्कृष्टाः भवन्ति। उष्णावस्थायां बहवः वायोऽपि उद्योगाः समुद्रखननादयः अपशिष्टखननादयश्च समुद्रजले निर्मिताः अनेकविधा वायुप्रदूषकाः सन्ति। अयं प्रदूषणः नाना रोगान्, अस्थमान्, मानसिकविकारान्, अपक्षिणीकरोति। जलप्रदूषणं नदीप्रदूषणं च सर्वासु स्थानेषु जले निर्मितं भवति। नगरे स्थितेषु उद्योगेषु अपशिष्टानि अपक्षियन्ते, तानि अपशिष्टानि जले प्रवहन्ति। जले प्रवाहे तानि अपशिष्टानि नद्याम् प्रवहन्ति, ततः समुद्रं प्रवहन्ति। अत्र…

भारतदेशे संस्कृतस्य प्रयोगे परिचितं निबन्धमिदमस्ति यः भारतस्य अणुशक्तिं वर्णयति। अणुशक्तिः अत्यन्तं महत्त्वं गृहीता अस्ति, या भारतदेशं विश्वविजेतुं आगमयितुं सक्षमा करोति। अणुशक्तिः भारतदेशं अत्यन्तं परिपूर्णं च साधनमस्ति, यथा सुरक्षां अभिनयति, विकासं समर्थयति, च सांस्कृतिकानि क्रियान्विति तदा विकस्यति। भारतदेशे अणुशक्तिरुपेयं प्रौद्योगिकी उत्तमा वर्तते। विज्ञानशास्त्रम्, प्रौद्योगिकी च विकसन्ति, यत्र भारतीयाः अत्यन्तं प्रतिभाशालीः च अनुभविष्यन्ति। अणुशक्तिः भारतस्य आत्मविश्वासं उत्तीर्णं करोति, या देशस्य सामर्थ्यं एवं सहसंशीलतां प्रकटयति। सम्भवनाः अणुशक्तिरुपेयं सूर्यपरिवर्तनाशक्तिः भारतदेशे संभवन्ति, यत्र शून्यकालानां अधिकारिणां परिपूर्णं संरक्षणं प्रददाति। भारतस्य अणुशक्तिः विश्वस्य समृद्धिं च स्थापयति, या विभिन्नाः विभागाः सहकारं करोति, यथा च चिकित्सा, वैज्ञानिकशोधनं, वाणिज्यः, च कृषिः। अणुशक्तिः भारतदेशस्य अग्रणीः कार्यक्षेत्रेषु विविधेषु, या वैज्ञानिकशोधनं, इतिहासं, सांस्कृतिकानि च कार्यान्विति तदा विकस्यति। भारतस्य अणुशक्तिः विश्वासंसाधनं करोति, यत्र अतिरिक्तः…

ग्रामस्थानानां निवासानां संख्या विस्तारं च लघु ग्रामाः अपि अधिकानि भवन्ति। अत्र उर्बनीकृतिः नाम यात्रा, आवास, शिक्षा, स्वास्थ्य, एतानि उपयोगानि सरलतया प्राप्तानि भवन्ति। एतेषु नगरेषु जनाः सञ्चरन्ति, कार्यालयानि स्थापयन्ति, व्यापारम् करोति, शिक्षिताः भवन्ति, आरोग्यं संरक्षयन्ति। अत्र जनाः अधिक सहजेन प्रयोजनानि प्राप्नुवन्ति, परमायुष्यं आरोग्यं च निर्वहन्ति। नगरानां विकासः शताब्देषु समानः अस्ति। अत्र तेषां निवासिनां संख्या दिने दिने वृद्धिमान् भवति। नगरे स्थित्याः अतीव उद्योगाः, उद्यानानि, मेधानि, विद्यालयाः, अस्पतालानि, अनेकानि उपयोगानि भवन्ति। अत्र व्यापारः, आर्थिकः स्थितिः उत्तमयत्नेन उन्नतिं प्राप्नुवन्ति। प्रत्येके नगरे उद्योगाः अधिकानि उत्पन्नाः भवन्ति। एते उद्योगाः नगरेषु निवासिनां जीवनं सुखमयं करोति, अधिक रोजगारं प्रदानं करोति। एवम् नगरानां सडकाः, विद्युत्, जलस्वीकृतिः, वातावरण शुद्धिः आदिकम् उत्तम भवन्ति। समाजे अधिक उत्कृष्ट जीवनस्तरः उन्नतिः अपि सम्प्रेषितः भवति।…

ज्ञानस्य परिणामिका तेजसा, प्रगत्या, विकासया च यात्रा अस्ति। आज्ञानं परिचयित्वा अनेके नवीनानि उपकरणानि उत्पन्नानि भवन्ति। इत्थं उपकरणानां प्रयोगेन, संस्कृते अस्तित्वं समास्यनाशनं करोति। तस्य सर्वप्रथमं ज्ञानस्य भंडारणस्य समर्पणं करोति। तेन ज्ञानेन अनेके शास्त्राणि, अध्ययनानि, विद्यालयाः, ग्रन्थाः, शोधपत्राणि, समीक्षाः, च निर्मिताः भवन्ति। तस्य तेजसा सर्वेषां व्यापाराणां सुगमीकरणं क्रियते। अध्ययनं, व्याख्यानं, प्रस्तावनाः, समीक्षाः, च शीघ्रं प्रसारणं लाभयन्ति। समयस्य परिमाणं यथा गुणः वर्तते। समये समयं कृत्वा अनेके कार्याणि यथाशक्ति सम्पादयन्ति। अत्र संस्कृते, तादृशस्य समयप्रबन्धस्य अन्यतमं उपकरणं अस्ति। इयं उपकरणं वेब्साइट्-प्रवर्तनं, ब्लॉग्गिंग, संवाद-प्रवृत्तिः, साहित्यसंग्रहः, विज्ञापनप्रवर्तनं, च सुलभं करोति। उपकरणेन सह, ज्ञानस्य प्रसारः अत्यन्तं सुलभः भवति। संस्कृते इयं विद्या, साहित्यं, धर्मः, कला, इत्यादिसर्वाः अध्ययनार्थाः प्रस्तुतिं प्राप्नुवन्ति। यदि एकस्मिन् स्थले संस्कृते शिक्षणं न भवति, तर्हि संस्कृतं अपठन्तः…

 शिवः सनातनधर्मस्य प्रमुखः देवः अस्ति। शिवः कैलासे निवसति। सः एव विश्वनाशकोऽस्ति। तस्य भार्या नाम पार्वती अस्ति। सः भस्मेन अवलिप्तः। शिव अर्धचन्द्रं शिरसि धरति। अतः तस्य अपरनाम “चन्द्रशेखरः” इति। समुद्रमन्थनकाले उत्थित-हलाहलविषं पीत्वा शिवः नीलकण्ठः सञ्जातः। नीलकण्ठः सः कण्ठे सर्पं धरति।  तस्य त्रीणि नेत्राणि सन्ति। हिन्दुविश्वासानुसारेण गङ्गायाः उत्पत्तिस्स्थलं शिवस्य जटैव। एतस्मात् शिवः गङ्गाधरः इति ख्यातः। तस्य करे डमरु-त्रिशूलश्च शोभते। त्रिशूलः त्रिगुणान् निर्दिशति। शिवः व्याघ्रचर्म वस्त्रमिव परिगृह्णाति। सः पञ्चाननः, शंङ्कर: इति नाम्ना अपि प्रसिद्धः। तस्य विविधानि रूपाणि सन्ति। सः नूतनैः रूपैः लक्षणैश्च प्रतीयते। शिवः साधारणतया विमूर्तलिङ्गरूपेणैव पूज्यते। ध्यानमग्नस्य ताण्डवनृत्यरतस्य च शिवस्य मूर्तिः ख्यातः। शिवः शिवलिङ्गस्य रूपे अपि पूज्यते। भारते शिवस्य द्वादश ज्योतिर्लिङ्गानि सन्ति। तानि प्रसिद्धानि तीर्थक्षेत्राणि सन्ति।